ช็อกโกแลตซีสต์ อาการเป็นอย่างไร หายเองได้ไหม ท้องได้หรือเปล่า?

ช็อกโกแลตซีสต์ (Chocolate Cyst) เป็นอีกหนึ่งโรคยอดฮิตที่ผู้หญิงส่วนใหญมักเป็นกัน เป็นคำพูดติดปากว่าสามารถทำให้เกิดอาการปวดท้องอย่างรุนแรง หรือประจำเดือนมาไม่ปกติ แต่ความจริงแล้วเมื่อเป็นช็อกโกแลตซีสต์แล้วอาการจะเป็นอย่างไร อาการขั้นไหนถึงควรพบแพทย์ แล้วถ้าเป็นจะต้องผ่าตัดอย่างเดียวเลยไหม รักษาให้หายเองได้หรือเปล่า หากอยากมีลูกจะทำให้มีลูกยากจริงไหม

ช็อกโกแลตซีสต์ (Chocolate Cyst) คือ การที่ประจำเดือนส่วนหนึ่งไหลย้อนไปทางหลอดมดลูกเข้าไปในช่องท้องแล้วไปฝังตัวที่รังไข่จนทำให้เกิดเป็นถุงที่มีเลือดคั่ง และไปเจริญเติบโตในอวัยวะต่างๆ เช่น อุ้งเชิงกราน ท่อรังไข่ ลำไส้ช่องคลอด มดลูก กระเพาะปัสสาวะ ซึ่งผู้หญิงทุกคนมีโอกาสเป็น

สาเหตุของช็อกโกแลตซีสต์เกิดจากเลือดประจำเดือนหรือการหลุดลอกของเยื่อบุโพรงมดลูก โดยเยื่อบุโพรงมดลูกจะลอกตัวออกมาตลอดและจะปล่อยเลือดออกมาด้วยเสมอ

แต่เมื่อเยื่อบุโพรงมดลูกไปอยู่ที่รังไข่และปล่อยเลือดออกมาแต่รังไข่ไม่มีทางออกของเลือด จึงเกิดการสะสมของเลือดขึ้นทีละนิด เหมือนลูกโป่งที่เติมน้ำเข้าไปทีละนิดทำให้เลือดในถุงมีปริมาณมากขึ้น

หากเลือดค้างอยู่ในถุงน้ำนานๆ จะกลายเป็นสีน้ำตาล มีลักษณะเหมือนช็อกโกแลต จึงเรียกว่า “ถุงน้ำช็อกโกแลต” หรือ “ช็อกโกแลตซีสต์” นั่นเอง

โดยอาการสัญญาณเตือนโรคช็อกโกแลตซีสต์ที่คุณผู้หญิงควรเฝ้าระวัง มีดังนี้

• ปวดบริเวณอุ้งเชิงกรานเรื้อรัง และจะรุนแรงมากขึ้นในช่วงมีรอบเดือน
• ปวดประจำเดือนมาก ซึ่งมักจะเริ่มปวดก่อนประจำเดือนมา 2-3 วันไปจนหมดรอบเดือน ซึ่งจะต่างกับการปวดประจำเดือนปกติที่มักปวดในช่วงวันแรกๆ และไม่รุนแรง
• มีเลือดออกกะปริบกะปรอยทางช่องคลอด หรืออาการอื่นๆ ที่คล้ายกับช่วงมีประจำเดือน
• รู้สึกเจ็บและปวดบริเวณช่องคลอดขณะมีเพศสัมพันธ์ ซึ่งอาการอาจคงอยู่หลังมีเพศสัมพันธ์ไปอีกประมาณ 1-2 ชั่วโมง
• มีบุตรยาก
• บางรายอาจมีอาการปวดขณะถ่ายอุจจาระหรือปวดบริเวณอุ้งเชิงกรานมากขณะปัสสาวะ

ตำแหน่งที่ส่วนใหญ่มักพบการเกิดช็อกโกแลตซีสต์ ได้แก่

• อุ้งเชิงกราน
• ท่อนำไข่
• ลำไส้
• ช่องคลอด
• มดลูก
• รังไข่ (ซึ่งมักพบบ่อยที่สุด)

กลุ่มเสี่ยงที่อาจเกิดช็อกโกแลตซีสต์ มีดังนี้

• มีประจำเดือนตั้งแต่อายุยังน้อย
• มีประจำเดือนรอบสั้น โดยเฉพาะรอบห่างของประจำเดือนน้อยกว่า 27 วัน
• มีประจำเดือนมาก หรือนานกว่า 7 วันต่อครั้ง
• มีสมาชิกในครอบครัว เช่น แม่ ยาย พี่สาว มีประวัติเป็นโรคนี้
• มีความผิดปกติเกี่ยวกับเยื่อพรหมจารีปิด หรือมีความผิดปกติที่ปากมดลูก

การตรวจภายใน

การตรวจภายในเป็นการตรวจหาความผิดปกติที่เกิดขึ้นกับอวัยวะบริเวณอุ้งเชิงกราน ทำให้แพทย์สามารถตรวจดูว่ามีเยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่ หรือมดลูกมีขนาดใหญ่ขึ้นกว่าเดิมหรือไม่ มีก้อนบริเวณมดลูกและรังไข่เกิดขึ้นไหม แต่ในกรณีที่ถุงน้ำมีขนาดเล็กมากก็อาจมีโอกาสตรวจไม่พบได้เช่นกัน

การตรวจอัลตร้าซาวด์

การตรวจด้วยวิธีอัลตร้าซาวด์ เป็นการตรวจวิเคราะห์ด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงผ่านผนังหน้าท้องเข้าไปภายในช่องท้องหรือสอดอุปกรณ์สำหรับการตรวจอัลตราซาวด์ หรือที่เรียกว่า Hysteroscopy เข้าไปทางช่องคลอด เพื่อตรวจดูอวัยวะภายในอุ้งเชิงกราน ซึ่งสามารถตรวจพบก้อนขนาดเล็ก แต่ไม่สามารถวินิจฉัยโรคได้อย่างละเอียด

การตรวจด้วยการส่องกล้อง

การตรวจด้วยการส่องกล้อง แพทย์จะส่องกล้องตรวจดูความผิดปกติภายในช่องท้อง ซึ่งเป็นวิธีที่ช่วยวินิจฉัยได้แม่นยำมากที่สุด โดยเริ่มจากการให้ยาชาเฉพาะที่ จากนั้นจึงเปิดแผลขนาดเล็กใต้สะดือและสอดกล้องพิเศษลงไปตรวจดูภายใน ทำให้แพทย์มองเห็นความผิดปกติได้ชัดเจน สามารถระบุตำแหน่งและขนาดของถุงน้ำที่ตรวจพบ เพื่อเลือกวิธีการรักษาที่เหมาะสม

โดยทั่วไปแล้ว ช็อกโกแลตซีสต์สามารถรักษาได้ด้วยการใช้ยาหรือการผ่าตัด โดยมีรายละเอียดดังนี้

• ยาแก้ปวดที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (Non Steroidal Anti-Inflammatory Drugs)

หรือเรียกแบบย่อว่า ยาเอ็นเสด (NSAIDs) เพื่อช่วยบรรเทาอาการปวดท้องน้อยหรือปวดระหว่างมีรอบเดือนที่ไม่รุนแรง ตัวอย่างยาที่นิยมใช้ เช่น ยาไอบรูโปรเฟน (Ibuprofen) ยานาพรอกเซน (Naproxen)

• ยาฮอร์โมนเพศหญิง (Hormone Therapy)

ใช้ในกรณีที่มีอาการปวดมากและไม่ได้วางแผนตั้งครรภ์ในระยะอันใกล้ แพทย์อาจแนะนำให้ใช้ยาฮอร์โมนเพศหญิง เพราะการเพิ่มหรือลดของฮอร์โมนในช่วงรอบเดือนอาจส่งผลต่อการเจริญเติบโตของเยื่อบุมดลูก

โดยตัวยาจะช่วยชะลอการเจริญเติบโตของเซลล์ให้ช้าลงและป้องกันการฝังตัวใหม่ของเซลล์เยื่อบุมดลูก ซึ่งอาจต้องใช้ยาเป็นระยะเวลาประมาณ 3-6 เดือนตามความเหมาะสมของแต่ละบุคคล แต่ในบางรายอาจพบอาการได้ใหม่หลังหยุดใช้ยา

ตัวอย่างยาที่ใช้บ่อย เช่น ยาคุมกำเนิดรูปแบบต่าง ๆ ยากลุ่มฮอร์โมนโกนาโดโทรปิน รีลิสซิ่ง (Gonadotropin Releasing Hormone: GnRH) ยาฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน (Progestin Therapy) ยาดานาซอล (Danazol)

เมื่อการรักษาด้วยยาแล้วยังไม่ดีขึ้น ยังคงมีอาการปวดท้องอย่างรุนแรง เนื่องจากถุงน้ำมีขนาดใหญ่จนอาจกระทบกับอวัยวะอื่น แพทย์มักจะแนะนำให้คนไข้ผ่าตัด เพื่อนำเซลล์เยื่อบุออกจากรังไข่

โดยส่วนใหญ่จะเป็นการผ่าตัดผ่านกล้องมากกว่าการผ่าตัดทางหน้าท้อง เนื่องจากรอยแผลมีขนาดเล็ก ใช้ระยะเวลาพักฟื้นน้อย และยังสามารถมีบุตรได้ในอนาคต

ในกรณีที่อาการรุนแรงมาก แพทย์อาจพิจารณาให้ผ่าตัดมดลูกหรือรังไข่ออกทั้งหมด ซึ่งจะทำให้เข้าสู่ภาวะหมดประจำเดือนเร็วกว่าปกติ และต้องมีการใช้ฮอร์โมนทดแทน (Hormone Replacement Therapy) เข้ามาช่วยเสริม

ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดจากช็อกโกแลตซีสต์ ได้แก่

• เกิดพังผืดในอุ้งเชิงกราน
• มีอาการปวดท้องน้อยเรื้อรัง
• ซีสต์อักเสบติดเชื้อจนเป็นฝี หรือปริแตก ทำให้ปวดท้องน้อยเฉียบพลันจนต้องได้รับการผ่าตัดฉุกเฉิน
• มีบุตรยาก เนื่องจากท่อนำไข่อุดตัน และตัวอ่อนฝังตัวยากขึ้น
• มีพังผืดกดรัดท่อไต ทำให้ท่อไต หรือไตบวม

เนื่องจากเยื่อบุโพรงมดลูกไปเจริญผิดที่ส่งผลให้การทำงานของรังไข่มีความผิดปกติ และเป็นสาเหตุของภาวะมีบุตรยาก

ซึ่งการรักษาภาวะมีบุตรยากนั้นสามารถทำได้โดยการใช้เทคโนโลยีเจริญพันธ์ุที่ช่วยในการตั้งครรภ์ ทั้งการทำเด็กหลอดแก้ว การทำ ICSI และการฉีด IUI

ในปัจจุบัน ยังไม่มีวิธีที่ป้องกันการเกิดช็อกโกแลตซีสต์ได้ แต่หากมีอาการปวดท้องประจำเดือนมากผิดปกติ มีประจำเดือนมามากหรือนานขึ้น อาการปวดรบกวนชีวิตประจำวันควรตรวจเช็คภายในเพื่อรับการวินิจฉัยที่ถูกต้อง นอกจากนี้การตรวจสุขภาพเป็นประจำในทุกๆ ปี ยังช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดโรคร้ายแรงในภายหลังได้อีกด้วย

สำหรับอาหารที่ควรเลี่ยงเพื่อป้องกันโรคช็อกโกแลตซีสต์ มีดังนี้

• อาหารจำพวกของทอดของมัน
• อาหารจำพวกปิ้งย่างต่างๆ
• อาหารที่มีรสหวาน เช่น ชา ช็อกโกแลต น้ำอัดลม
• อาหารแปรรูป และผ่านกระบวนการต่างๆ
• ผักผลไม้ที่ฉีดยาฆ่าแมลง หรือสารเคมีต่างๆ ที่ทำให้เกิดการปนเปื้อน
• เนื้อสัตว์ใหญ่ เช่น เนื้อวัว เนื้อหมู หรืออื่นๆ ที่ฉีดสารเร่งเนื้อแดง หรือสารเร่งโต

ช็อกโกแลตซีสต์อันตรายไหม

ช็อกโกแลตซีสต์ส่วนใหญ่มีขนาดเล็กและไม่ค่อยเป็นอันตราย ผู้ป่วยแต่ละคนจะมีอาการมากน้อยไม่เท่ากัน เริ่มตั้งแต่ไม่มีความผิดปกติใดๆ แสดงอาการเพียงเล็กน้อย หรือรุนแรง

ช็อกโกแลตซีสต์หายเองได้ไหม

ช็อกโกแลตซีสไม่สามารถหายเองได้ หากมีอาการปวดท้องอย่างรุนแรงควรรีบพบแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยถึงสาเหตุและหาพบว่าเป็นช็อกโกแลตซีสต์ ควรรีบรักษาไม่ควรมองข้ามหรือปล่อยผ่านไป