การปฏิสนธิ (Fertilization) มีขั้นตอนอย่างไร คุณแม่มือใหม่ต้องรู้!

อสุจิเป็นเซลล์สืบพันธุ์เพศชายที่เรามองเห็นด้วยตาเปล่า อาจจะไม่ใช่น้ำอสุจิที่มีคุณภาพอย่างที่คิด ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับน้ำอสุจิในประเทศไทยยังคงมีเป็นจำนวนมาก โดยจากสถิติสาเหตุการมีบุตรยากที่มาจากฝ่ายชายนั้นมีมากถึง 25 % โดยหากต้องการทราบว่าน้ำอสุจิที่เรามีถูกต้องตามเกณฑ์ไหม มีความผิดปกติหรือไม่ จะมีขั้นตอนอย่างไรและมีวิธีบำรุงอย่างไรให้อสุจิของเราแข็งแรงได้อย่างไร

1. การตกไข่

ในแต่ละเดือนในรังไข่ของผู้หญิงจะมีไข่อยู่หลายใบที่จะค่อยๆเติบโตในถุงน้ำหุ้มรังไข่ หรือฟอลลิเคิล (Follicles) และจะมีไข่เพียง 1 ใบเท่านั้นที่ได้รับการคัดเลือกแล้วหลุดออกจากถุงน้ำหุ้มรังไข่ จะเรียกว่า กระบวนการตกไข่

2. ไข่เคลื่อนที่ไปยังท่อนำไข่เพื่อรอการปฏิสนธิ

หลังกระบวนการตกไข่ ไข่จะเดินทางเข้าสู่ท่อนำไข่เพื่อรอการปฏิสนธิกับอสุจิ เซลล์จะมีเวลารอในการปฏิสนธิแค่ 24 ชั่วโมง หากไม่มีการปฏิสนธิ ไข่จะฝ่อ โดยระดับฮอร์โมนจะกลับเข้าสู่ภาวะปกติและเกิดการหลุดลอกของผนังมดลูกออกมาเป็นประจำเดือน

 3. เกิดการปฏิสนธิ

การปฏิสนธิจะเกิดขึ้นเมื่ออสุจิตัวที่แข็งแรงที่สุดว่ายไปยังท่อนำไข่และเจาะเปลือกไข่ได้ หลังจากการปฏิสนธิ ไข่จะแปรสภาพเป็นตัวอ่อน และทำให้อสุจิตัวอื่นไม่สามารถเจาะเข้าไปในไข่ได้อีก ซึ่งเพศของตัวอ่อนนั้นขึ้นอยู่กับโครโมโซมของสเปิร์มด้วย หากสเปิร์มมีโครโมโซม Y ตัวอ่อนจะเป็นเพศชาย และหากสเปิร์มมีโครโมโซม X ตัวอ่อนจะเป็นเพศหญิง

4. ระยะไข่ฝังตัวที่ผนังมดลูก

หลังจากมีการปฏิสนธิแล้วการแบ่งเซลล์จะเกิดขึ้นภายใน 24 ชั่วโมง ซึ่งไข่จะอยู่ในท่อนำไข่ค่อยๆเคลื่อนตัวไปยังมดลูกเพื่อฝังตัวที่ผนังมดลูกใช้เวลา 5-6 วัน ซึ่งเป็นกระบวนการฝังตัวของตัวอ่อน อาจทำให้มีเลือดออกจากช่องคลอดได้ 

ผนังมดลูกก็จะหนาขึ้นและจะมีมูกบริเวณปากช่องคลอดจนกว่าทารกจะพร้อมคลอด ซึ่งเซลล์ต่างๆ จะค่อยๆ เจริญเติบโตและแบ่งตัวมากขึ้น โดยเซลล์ประสาทของทารกจะเริ่มพัฒนาขึ้นก่อนในช่วง 3 สัปดาห์แรกของการตั้งครรภ์นั่นเอง

หลังจากมีเพศสัมพันธ์ในช่วงที่ไข่ตกแล้ว จะทราบว่าตั้งครรภ์ไหมจะต้องตรวจจากการวัดระดับฮอร์โมน เอชซีจี (HCG) ซึ่งจะเริ่มตรวจพบได้ ประมาณ 14 วันหลังจากมีเพศสัมพันธ์ หรือประมาณ 6 วันหลังการปฏิสนธิ แต่ระดับฮอร์โมนระดับ HCG ยังต่ำมาก และจะเพิ่มอย่างรวดเร็วจนถึงช่วงอายุครรภ์ประมาณ 12 สัปดาห์

การปฏิสนธิจะเกิดขึ้นเมื่อมีเพศสัมพันธ์ในช่วงเวลาที่มีการตกไข่ภายใน 24 ชั่วโมงเท่านั้น ในแต่ละเดือนกระบวนการตกไข่จะเกิดขึ้นเพียงครั้งเดียว ซึ่งหมายความว่าใน 1 เดือนจะมีโอกาสเพียงครั้งเดียวเท่านั้นที่ผู้หญิงจะตั้งครรภ์ได้ 

อย่างไรก็ตาม การมีเพศสัมพันธ์ไม่จำเป็นต้องเป็นวันเดียวกับวันที่ไข่ตกก็มีโอกาสตั้งครรภ์ได้เหมือนกัน เนื่องจากอสุจิที่แข็งแรงสามารถมีชีวิตอยู่ในร่างกายของผู้หญิงได้ประมาณ 48-72 ชั่วโมง และไข่จะมีชีวิตอยู่ได้ประมาณ 12-24 ชั่วโมง หลังการตกไข่ โดยผู้ที่มีประจำเดือนมาปกติจะเกิดการตกไข่ 14 วันก่อนมีประจำเดือนครั้งต่อไป ซึ่งการปฏิสนธิจะเกิดขึ้นเมื่ออสุจิและไข่ผสมกันแทบจะทันทีหลังเกิดการตกไข่

การนับวันตกไข่สำหรับผู้หญิงที่ยังมีประจำเดือนปกติมักจะแม่นยำ เพราะปกติแล้วผู้หญิงจะมีประเดือนทุกๆ 28 วัน ซึ่งจะให้นับหลังจากประจำเดือนมาวันที่ 1 พอถึงวันที่ 14 จะเป็นวันที่ไข่ตก

ถ้าต้องการจะมีบุตรให้มีเพศสัมพันธ์ในช่วงเวลาก่อนวันไข่ตก, วันที่ไข่ตก หรือหลังวันที่ไข่ตก 1 วัน (วิธีนี้จะเหมาะสำหรับคุณผู้หญิงที่ประจำเดือนมาตรงกันทุกเดือนเท่านั้น)

อ่านวิธีนับวันไข่ตกอย่างละเอียด ได้ที่บทความ นับวันไข่ตก คืออะไร มีวิธีนับอย่างไร?

• เซลล์ไข่ จะต้องเป็นไข่ที่สุกพร้อมต่อการปฏิสนธิ มีผนังที่ไม่หนาเกินไปเพราะจะเป็นอุปสรรคต่อการเจาะของอสุจิ
• อสุจิ ต้องมีจำนวนมากพอที่จะว่ายมาถึงเซลล์ไข่บริเวณท่อนำไข่ เมื่อมาถึงแล้วต้องแข็งแรงมีความสามารถที่จะเจาะเข้าเซลล์ไข่ได้อย่างสมบูรณ์ รวมถึงต้องมีความปกติทางด้านรูปร่าง โดยเฉพาะส่วนหัวของอสุจิที่เป็นส่วนบรรจุโครโมโซมพันธุกรรม หากมีความผิดปกติก็จะส่งผลให้ปฏิสนธิไม่สำเร็จเช่นกัน

สำหรับผู้ที่เตรียมตั้งครรภ์ หากอยากเพิ่มโอกาสการปฏิสนธิแบบธรรมชาติ ต้องมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมบางอย่าง ที่ส่งผลให้เซลล์สืบพันธ์มีความแข็งแรง ฮอร์โมนสมบูรณ์อาจช่วยเพิ่มโอกาสในการตั้งครรภ์ได้ มีดังนี้

• ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม ภาวะอ้วนหรือผอมเกินไปอาจส่งผลกระทบต่อการปฏิสนธิได้ การควบคุมน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติด้วยวิธี รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ 
• ทานอาหารบำรุงร่างกาย ควรบำรุงร่างกายให้พร้อมก่อนมีแผนการตั้งครรภ์ด้วยการรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ครบ 5 หมู่ นอกจากนี้ ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันและไขมันทรานส์สูง ควรเลือกรับประทานอาหารที่อุดมไปด้วยกรดไขมันโอเมก้า 3 แทน 
• ทานอาหารเสริม เมื่อเริ่มวางแผนจะมีบุตรต้องเริ่มรับประทานวิตามินรวมหรือวิตามินเตรียมตั้งครรภ์ที่มีส่วนผสมของกรดโฟลิค (Folic acid) โดยในระยะแรกของการตั้งครรภ์ หลอดประสาทของตัวอ่อนจะค่อย ๆ พัฒนาขึ้น ซึ่งการรับประทานอาหารเสริมที่มีส่วนผสมของกรดโฟลิคจะช่วยลดความเสี่ยงภาวะพิการแต่กำเนิดได้ 
• ความเครียด เพราะภาวะเครียดส่งผลให้ร่างกายมีระดับฮอร์โมนคอร์ติซอล (Cortisol) สูง อาจส่งผลกระทบต่อระบบสืบพันธุ์ ดังนั้นควรทำกิจกรรมที่ผ่อนคลาย เพื่อช่วยลดความเครียดสร้างสุขภาพจิตที่ดี
• ลดปริมาณการดื่มคาเฟอีนหรือแอลกอฮอล์ แม้จะยังไม่มีหลักฐานยืนยันว่าการดื่มคาเฟอีนหรือการดื่มแอลกอฮอล์ ส่งผลกระทบต่อการปฏิสนธิ แต่การดื่มแอลกอฮอล์ปริมาณมากอาจส่งผลกระทบต่อกระบวนการตกไข่ หรือมีผลต่อพัฒนาการของตัวอ่อนหลังการปฏิสนธิ ดังนั้น เพื่อเพิ่มโอกาสในการตั้งครรภ์ ควรจำกัดปริมาณหรือเลิกดื่มเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีนและแอลกอฮอล์ไปก่อน
• หยุดสูบบุหรี่ การสูบบุหรี่อาจส่งผลกระทบต่อการสืบพันธุ์ เสี่ยงต่อการเกิดภาวะแท้งบุตร การท้องนอกมดลูก และการเข้าสู่วัยทองเร็วกว่าผู้หญิงที่ไม่สูบบุหรี่ถึง 2 ปี ส่วนผู้ชายก็ควรหยุดสูบบุหรี่ เนื่องจากการสูบบุหรี่ทำให้อสุจิไม่แข็งแรงและมีปริมาณน้อยลงนั่นเอง
• การรับประทานยาบางชนิด หากมีแผนจะตั้งครรภ์ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนการรับประทานยา เพราะยาบางชนิดมีผลต่อพัฒนาการของตัวอ่อน นอกจากนี้ผู้หญิงที่มีโรคประจำตัวควรปรึกษาแพทย์ก่อนการตั้งครรภ์

นอกจากการปฏิสนธิแบบธรรมชาติแล้ว ยังมีอีกวิธีที่สามารถทำให้มีโอกาสเกิดการตั้งครรภ์ได้ ก็คือ การปฏิสนธิภายนอกร่างกาย (In-vitro Fertilization) ซึ่งเหมาะสำหรับผู้ที่ประสบภาวะมีลูกยาก โดยวิธีที่เป็นที่นิยมในปัจจุบัน จะแบ่งออกเป็น 2 วิธี ได้แก่ การฉีด IUI และ การทำเด็กหลอดแก้ว IVF/ICSI

1. IUI การฉีดเชื้ออสุจิเข้าสู่โพรงมดลูก

วิธีนี้ใกล้เคียงกับการมีเพศสัมพันธ์ตามธรรมชาติเพียงแต่แพทย์จะจ่ายยาเพื่อให้เซลล์ไข่มีขนาดที่ใหญ่และจำนวนที่มากขึ้น รวมถึงมีการคัดเชื้ออสุจิเอาเฉพาะที่แข็งแรง ฉีดกลับเข้าสู่โพรงมดลูกของฝ่ายหญิงเพิ่มโอกาสให้อสุจิว่ายเข้าใกล้เซลล์ไข่มากขึ้น

โอกาสสำเร็จในวิธีนี้คือ 10-15%

อ่านเพิ่มเติมได้ที่ IUI คืออะไร? ราคาเท่าไหร่? คนมีลูกยากควรรู้ เพิ่มโอกาสมีลูก

2. เด็กหลอดแก้ว IVF/ICSI

เป็นวิธีที่พัฒนามาจากการทำกิ๊ฟท์สมัยก่อน แต่มีโอกาสสำเร็จมากกว่าแถมไม่ต้องผ่าหน้าท้อง โดยการฉีดยาเพื่อกระตุ้นเซลล์ไข่เป็นเวลา 10-12 วัน แล้วเจาะเอาเซลล์ไข่ออกมาปฏิสนธิกับอสุจิภายในห้องแล็บ เลี้ยงจนเป็นตัวอ่อนและย้ายกลับเข้าโพรงมดลูกของฝ่ายหญฺงเจริญเติบโตในครรภ์ต่อไป

โอกาสสำเร็จในวิธีนี้คือ 70-80%

อ่านเพิ่มเติมได้ที่ 

• เด็กหลอดแก้ว IVF คืออะไร รวมทุกเรื่องที่ควรรู้ แนะนำโดยคุณหมอ
• การทำอิ๊กซี่ icsi คืออะไร ทำไมเพิ่มโอกาสการมีลูกมากกว่า

การปฏิสนธิใช้เวลากี่วัน

การปฏิสนธิจะใช้เวลาอยู่ที่ 24 ชั่วโมง จากเซลล์ไข่และกลายเป็นตัวอ่อนในระยะ 1 วัน

อสุจิเข้าผสมกับไข่ที่บริเวณใด

อสุจิจะมาเจอและผสมกับไข่ที่บริเวณท่อนำไข่ เมื่อปฏิสนธิกันจนเป็นตัวอ่อนแล้วจึงเคลื่อนย้ายมาฝังตัวที่ผนังมดลูกเพื่อเจริญเติบโตต่อไป

การฝั่งตัวของทารกใช้เวลากี่วัน 

หลังจากที่ตัวอ่อนเกิดการปฏิสนธิแล้วจะมีการเดินทางจากท่อนำไข่มาที่ผนังมดลูกและทำการฝังตัวจะอยู่ที่ 5-6 วัน หากไม่เกิดการฝังตัวที่ผนังมดลูก หรือผนังมดลูกไม่พร้อมที่จะฝังตัว ตัวอ่อนก็จะฝ่อจึงทำให้ไม่ตั้งครรภ์

การปฏิสนธิจะเกิดขึ้นได้เซลล์สืบพันธุ์ทั้ง 2 จะต้องมีความสมบูรณ์ในช่วงเวลาที่ร่างกายพร้อม โดยมีเวลาปฏิสนธิหลังจากไข่ตกภายใน 24 ชั่วโมง และเจริญเติบโต ไล่จากตัวอ่อนระยะ 1 วันจนไปถึงระยะ 5 วันที่พร้อมกับการฝังตัวที่โพรงมดลูก เมื่อฝังตัวสำเร็จจะเริ่มรับสารอาหารจากผนังมดลูกของแม่โดยตรง การตรวจตั้งครรภ์จะสามารถทำได้เร็วที่สุดคือหลังจากมีเพศสัมพันธ์ 14 วัน

เตรียมความพร้อมก่อนตั้งครรภ์ ปรึกษาปัญหาผู้มีบุตรยากได้ฟรี ไม่มีค่าใช้จ่าย ผ่านทางไลน์ @beyondivf